Gutenberg 1438 sonbaharında üç yatırımcıyla beş yıllığına gizli bir mali anlaşma yapmıştı. Matbaa makinesi bu yatırımcılardan biri olan Dritzehn'in evinde kurulmuştu. Ancak 1439 noelinde Dritzehn aniden öldü ve mirasçıları hiç vakit kaybetmeden Gutenberg'i dava ettiler. Hakkı olanların icra yoluyla talebi üzerine yasanın yetkili kıldığı bir mahkeme görüldü. Ama bu daha başlangıçtı...1439'da Gutenberg el yazısına benzeyen hurufat dökerek baskı elde etme yöntemi üzerinde çalışıyordu. Sonraki altı yıl boyunca yöntemi mükemmelleştirmek üzere Strazburg'da çalışmış, üzerine harf nakşetmek için uygun metal alaşımını elde etmeye uğraşmıştı. Bu alaşım kurşuna hem kolay şekil alabilen hem de sert durabilen bir yapı kazandırmak üzere kalay ve rastık taşı eklenerek elde ediliyordu. Gutenberg dava sonrası terkettiği Mainz'e 1444'te geri dönerek matbaasını kurdu. Gutenberg bu sürede gerekli finansmanı Mainz'in köklü ailelerin birine mensub ve zengin bir avukat olan Fust'tan 1452'de ve 1454'te almıştı. Ancak o devrin parasıyla oldukça yüksek bir meblaya, 1600 guldene ulaşan bu parayı geri ödemede sorun çıkınca Kasım 1455'de Fust dava açarak Gutenberg'in makinesine icra yoluyla el koydu.
Böylece tarihin en büyük icatlarından biri mucidinin elinden icra yoluyla alınmış oldu... İnsanlık adına ilginç bir utanç kaynağı bu. Gutenberg yardımcısını da icra yoluyla Fust'a kaptırmıştı bu arada. Fust bu makineyle ve yardımcıyla Mainz'de kitap basmaya başladı ve almanya'nın ilk matbaacılarından sayılmaya başlandı.
Gutenberg icralık olmazdan önce şu an "42 satırlı Gutenberg Kitab-ı Mukaddes"'i olarak bilinen ilk matbaa basımı İncil'i basmıştı. Günümüze ulaşan 48 kopya var bu İncil'den. Ve hepsi de çeşitli kurumların elinde. 1926 yılındaki bir satışta 106.000 dolar ödenmişti. O devre ait enflasyonu da düşünürsek bu inanılmaz bir rakam. Bugünse herhangi birinin satışı söz konusu değil ve fiyat biçilemiyor, bu yaratıcısına beş para kazandırmayıp da icraya düşmesine sebep olmuş kitaplar.
Bu kırkı iki satırlı Gutenberg Kitab-ı Mukaddeslerinin bir özelliği var. Gutenberg, insanlar el yazması olmayan metinleri yadırgayabilirler belki diye hurufatı olabildiğince el yazısına benzetmiş ve hatta bölüm başlarındaki ilk sözcüğün ilk harfini, sonradan kırmızı mürekkeple elle boyanmak üzere boş bırakmıştı. Günümüzde toplam ederi belki milyar doları bulan, bu 48 adet ilk matbaa basımı kitabın mucidi Gutenberg'in elleri ve alnı kurşun harf karası, parmakları ise kök boyası kırmızısıdır. İnsanlık tarihiyse düşünenler için utanç kırmızısıdır.
İlker Fıçıcılar
1 Temmuz 2010
Bu yazının hazırlanmasında yararlanılan kaynaklar:
- "Hans Peter Kraus'un Otobiyografisi - Bir Nadir Kitap Destanı", Müteferrika yayınları, 2004, ISBN: 975-8341-01
- Özgür Kütüphane "Johannes Gutenberg: father of printing" maddesi, http://www.thefreelibrary.com/
dipnotlar:
hurufat: metal matbaa harfleri
Hans Peter Kraus: Dünyanın en başarılı, en iyi sahafı ve koleksiyoncusu.