Kozmonot Alexander Volkov ile kozmonot Sergey Krikalev, Soyuz TM-7 uzay aracının bilgisayarı bozulursa diye 26 Kasım 1988'deki uçuş sırasında bundan bir tane yanlarına almışlar, MIR'e kenetlenme sırasında gereken yörünge hesabını yapabilecek ve ne soğuktan ne de Güneş rüzgarından etkilenmeyecek yedek bir cihaz olarak...
Gerekli yörünge hesapları cihaza takılan ROM modülde yer almış (Yörünge hesapları dahil, programlanabilir cep hesap makinelerinde yazılabilecek çeşitli mühendislik programlarına ilişkin örnekleri Eddie'nin blog'unda bulmak mümkün: http://edspi31415.blogspot.com/ ). MK 52'de dahili bir EEPROM da bulunuyor ve bu sayede bellekteki programları kaydederek yeniden kullanmak mümkün olabiliyor. 1978'de MK 52'nin atası ilk programlanabilir hesap makinesi B3-21'in çıkmasıyla SSCB'de eğitim hayatına ve popüler bilim alanına girmesi bir oluyor... Özellikle de 80'lerde çıkan ileri modellerinin analog girdiye olanak tanıması, fen derslerinde çeşitli laboratuvar ölçümlerinde kullanılmasına olanak tanımış, dergilerde bu makineler için yayınlanan çeşitli programlar ve aya iniş gibi oyunlarla uzay heyecanı hep canlı tutulmaya çalışılmış.
Görselde seçilmiyor ama ekranda aya iniş oyunundan bir sahne var. Hesap makinesini yapanlar bir hata ya da bir özellik bırakarak, normal kullanım dışına çıkmaya olanak tanımışlar... Kitaplar ise Çankaya Çağdaş Sanatlar Merkezi'ndeki 2018 yılı "Bağzı Kitaplar Kardeştir Fuarı"nda Rus büyükelçisi Andrey Karlov'un öldürüldüğü yerde açılan standdan alınma Rus bilimkurgu kitapları (Rus bilimkurgusunun öncüsü Aleksandr Bogdanov'dan Kızıl Yıldız, Mühendis Menni ile Arkadi ve Boris Strugatski kardeşlerden Kıyamete Bir Milyar Yıl).
***
Programlanabilir elektronik cep hesap makineleri 1970'lerde bir alternatif olarak ortaya çıktıklarında büyük ilgi görmüşlerdi. Bunların ilki 1974 yılında çıkan HP 65. Bu cihazlardan ve kişisel bilgisayar devriminden önce, karmaşık bir mühendislik, fizik hesabı için bir ana bilgisayarda veya mini bilgisayarda bir hesabınızın olması, bu bilgisayarlara bağlı bir terminale erişebiliyor olmanız, ve önceden randevu olarak boş bir saat için adınızı yazdırmanız gerekiyordu. Üstelik o bilgisayarlar zaman paylaşımlı olduklarından, ne kadar hızlı olurlarsa olsunlar, mevcut hız kullanıcı sayısına bölündüğünden hesaplamalar oldukça uzun zaman alıyordu.
Gene bu programlanabilir cep hesap makinelerinin çıktığı zamanlarda yeni yeni ortaya çıkan kişisel bilgisayarlar ise genellikle kit şeklindeydi, birleştirmek iyi bir elektronik bilgisi istiyordu, paneldeki anahtarlar açılıp kapatılarak oldukça zahmetli programlanabiliyorlardı ve pahalıydılar.
İşte bu ara dönemde çıktıkları için önemli bir boşluğu doldurarak, taşınabilir programlama ihtiyacını giderebildi bu cihazlar.
Sovyetler (SSCB) biraz geriden takip etmekle birlikte oldukça sağlam, kolay müdahale edilebilir ve tamamen halka açık tasarımlarla ürettiler kendi programlanabilir hesap makinelerini (B3 21, MK 52, MK 61, MK 85, ...). Örneğin, cihazı satın aldığınızda yanında oldukça kalın bir kılavuz ve örnek programlar kitabına ek olarak cihazın devre şeması da geliyordu. Ayrıca cihazlarla birlikte çeşitli Sovyet popüler bilim dergilerinde bunlara özel köşeler yayınlanmaya başlamıştı. Bu sayede yaygınlaşıp gerekli kullanıcı tabanının oluşmasını sağlayarak, kişisel bilgisayar / taşınabilir bilgisayar ihtiyacını önemli ölçüde giderebildiler.
Kullanımları çok zor değil.
Aşağıda, bu cihazın hızını test etmek için yazdığım küçük bir örnek program yer alıyor. Rusça tuşların açıklamaları ise en aşağıda.
Bu kısacık programla amacımız, 60 saniye boyunca sürekli olarak toplama işlemi yaptırarak cihazın hızına ilişkin bir fikir elde etmek. Bu arada, cihazımız RPN (Reverse Polish Notation) ile işlem yapıyor.
Programı girmek için basılacak tuşlar şöyle:
[F] ПРГ
B↑
1
+
B/0
C/П
[F] ABT
Hepsi bu!
Çalıştırmak içinse:
1
B/0
C/П
tuşlarına basıyoruz.
Durdurmak içinse:
C/П veya CX
tuşuna basmak yeterli.
Tuşların anlamları ise şöyle:
[F] sarı shift tuşu.
B↑ ise RPN giriş tuşu.
B/0 program sayacını sıfırlıyor.
C/П ise Çalıştırma/Durdurma tuşu.
ПРГ PRG [yani TI vb.'deki LRN tuşu]
ABT ise hesap moduna geri dönüyor.
Programları C/П tuşuyla bitirirsek her seferinde program sayacını sıfırlamamıza gerek kalmıyor.
MK 52'nin EEPROM'una program kaydetmeden önce EEPROM'u silmek için şöyle yapıyoruz:
1. 'C 3 CЧ' düğmesini 'C' konumuna alıyoruz.
2. 'Д П' (D P) düğmesini 'П' (P) konumuna ("Program alanı" anlamında) getiriyoruz.
3. Hesap makinesini açıp [Cx] tuşuna basıyoruz.
4. Adresler 7 basamaklı, örneğin ilk 32 bellek adımını silmek için 1000032 yazıyoruz.
5. A↑ tuşuna basıyoruz.
6. Son olarak ↑↓ tuşuna basarak EEPROM'u siliyoruz.
Bellekteki programı EEPROM'a kaydetmek içinse:
1. 'C 3 CЧ' düğmesini '3' konumuna getiriyoruz.
2. ↑↓ tuşuna basarak bellekteki programı EEPROM'a kaydediyoruz.
3. 'C 3 CЧ' düğmesini 'CЧ' konumuna alıyoruz.
Son bir not: Programlamaya başlamadan önce [B/0] ile program sayacını sıfırlamayı, [F] [ПРГ] ile programlama moduna girmeyi, programı C/П ile bitirmeyi ve [F] [ABT] ile programlama modundan çıkmayı unutmamak önemli. Bu yukarıdaki ipuçları dönemin B3-21 ve MK-61 gibi diğer Rus programlanabilir hesap makineleri için de geçerli.
İlker Fıçıcılar
31 Ekim 2018